"Bốc hỏa" ở phụ nữ tiền mãn kinh và mãn kinh là gì? Dấu hiệu nhận biết và nguyên nhân gây bốc hỏa

Hiện tượng bốc hỏa tiền mãn kinh là một trong những dấu hiệu phổ biến nhất ở phụ nữ trong giai đoạn chuyển tiếp trước mãn kinh. Cơn bốc hỏa gây cảm giác nóng bừng đột ngột, toát mồ hôi và khó chịu, ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt và tâm trạng. Bài viết sẽ giúp bạn hiểu rõ bốc hỏa tuổi mãn kinh, biểu hiện của bốc hỏa tiền mãn kinh, nguyên nhân và cách xử trí hiệu quả để giảm thiểu khó chịu.

1. Bốc hỏa tuổi tiền mãn kinh, mãn kinh là gì?

     Bốc hỏa là hiện tượng cảm giác nóng đột ngột lan tỏa từ vùng mặt, cổ, ngực rồi lan ra toàn thân, kèm theo toát mồ hôi và đôi khi là cảm giác tim đập nhanh, ớn lạnh. Đây là triệu chứng phổ biến nhất của thời kỳ tiền mãn kinh và mãn kinh, ảnh hưởng đến khoảng 65 – 75% phụ nữ trong giai đoạn này.

Ở tuổi mãn kinh, sự suy giảm estrogen làm rối loạn trung tâm điều nhiệt ở vùng dưới đồi – nơi điều hòa thân nhiệt của cơ thể. Khi trung tâm này hiểu nhầm nhiệt độ cơ thể đang cao hơn bình thường, cơ thể phản ứng bằng cách giãn mạch máu ngoại biên và đổ mồ hôi để hạ nhiệt, tạo nên cơn bốc hỏa.

2. Biểu hiện của bốc hỏa tiền mãn kinh

Biểu hiện của bốc hỏa tiền mãn kinh rất đặc trưng và dễ nhận biết, bao gồm:

     - Cảm giác nóng bừng đột ngột bắt đầu từ mặt, cổ và ngực, lan rộng ra toàn thân;

     - Thời gian mỗi cơn bốc hỏa thường kéo dài dưới 10 phút, phổ biến nhất trong khoảng 3 – 5 phút;

     - Kèm theo toát mồ hôi, đặc biệt là mồ hôi lạnh;

     - Có thể xuất hiện cảm giác tim đập nhanh, hồi hộp;

     - Sau cơn bốc hỏa thường là cảm giác lạnh run;

     - Bốc hỏa có thể xảy ra nhiều lần trong ngày, thậm chí lên tới 10 lần/ngày ở một số người;

Ngoài ra, bốc hỏa tuổi tiền mãn kinh còn gây mất ngủ, mệt mỏi, tâm trạng thay đổi, cáu gắt, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và công việc hàng ngày.

3. Nguyên nhân bốc hỏa tuổi tiền mãn kinh

Mặc dù nguyên nhân chính xác của bốc hỏa vẫn chưa được xác định nhưng sự suy giảm hormone estrogen đóng vai trò trung tâm trong cơ chế sinh lý gây ra hiện tượng này.

     - Suy giảm nội tiết tố estrogen: Khi bước vào giai đoạn tiền mãn kinh, buồng trứng bắt đầu suy giảm chức năng, dẫn đến mức estrogen trong cơ thể giảm dần. Estrogen có vai trò quan trọng trong việc điều hòa trung tâm điều nhiệt ở vùng dưới đồi (khu vực kiểm soát thân nhiệt của cơ thể). Khi nồng độ estrogen thấp, vùng dưới đồi trở nên nhạy cảm hơn với những biến đổi nhỏ về nhiệt độ cơ thể, dẫn đến việc trung tâm điều nhiệt hiểu nhầm rằng cơ thể đang quá nóng.

     - Rối loạn chức năng trung tâm điều nhiệt vùng dưới đồi: Ở phụ nữ tiền mãn kinh, phạm vi nhiệt độ mà cơ thể cảm nhận là bình thường bị thu hẹp lại. Vì vậy, ngay cả những thay đổi nhỏ về nhiệt độ cơ thể cũng có thể khiến trung tâm này phản ứng quá mức, gây ra hiện tượng bốc hỏa.

     - Suy giảm hoạt động của trục hạ đồi – tuyến yên – buồng trứng: Giai đoạn tiền mãn kinh là thời điểm mà các cơ quan điều hòa nội tiết quan trong trong cơ thể, bao gồm vùng dưới đồi (hạ đồi), tuyến yên và buồng trứng, bắt đầu có dấu hiệu lão hóa và suy giảm chức năng. Ba cơ quan này chịu trách nhiệm điều hòa và kiểm soát quá trình sản xuất hormone sinh dục nữ như estrogen, progesterone và testosterone. Khi trục này suy giảm hoạt động, quá trình sản xuất hormone không còn ổn định và đều đặn như trước. Sự mất cân bằng hormone này làm rối loạn trung tâm điều nhiệt ở vùng dưới đồi, khiến cơ thể phản ứng quá mức với những biến đổi nhiệt độ nhỏ bằng cách giãn mạch máu và tăng tiết mồ hôi dẫn đến hiện tượng bốc hỏa tiền mãn kinh.

Ngoài nguyên nhân chính là suy giảm estrogen, nhiều yếu tố khác cũng góp phần làm tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn bốc hỏa:

     - Thừa cân, béo phì: Mỡ thừa làm tăng nhiệt độ cơ thể và ảnh hưởng đến cân bằng hormone, làm trầm trọng thêm các cơn bốc hỏa.

     - Sử dụng một số loại thuốc: Thuốc chống trầm cảm, thuốc giảm đau opioid có thể làm tăng nguy cơ bốc hỏa.

     - Môi trường nóng bức, ngột ngạt: Điều kiện thời tiết hoặc môi trường sống không thoáng mát có thể kích thích cơn bốc hỏa xuất hiện nhiều hơn.

     - Thói quen ăn uống: Thực phẩm cay nóng, nhiều gia vị, đồ uống có cồn và caffeine dễ gây kích thích và làm tăng cơn bốc hỏa.

4. Cách xử trí bốc hỏa tiền mãn kinh

Bốc hỏa tiền mãn kinh là hiện tượng phổ biến và gây nhiều khó chịu cho phụ nữ trong giai đoạn chuyển tiếp trước mãn kinh. Việc xử trí hiệu quả giúp giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn bốc hỏa, cải thiện chất lượng cuộc sống.

Thay đổi lối sống: Điều chỉnh chế độ ăn uống: Hạn chế thực phẩm cay nóng, caffein, rượu bia và tăng cường rau xanh, thực phẩm giàu phytoestrogen như đậu nành có thể giúp giảm cơn bốc hỏa.

Tập thể dục đều đặn: Các hoạt động như đi bộ, yoga, thiền giúp cân bằng hormone và giảm stress.

Giữ môi trường sống thoáng mát: Mặc quần áo nhẹ, sử dụng quạt hoặc điều hòa nhiệt độ để giảm cảm giác nóng bức.

Quản lý stress: Thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền, hít thở sâu để giảm kích thích thần kinh giao cảm, từ đó giảm bốc hỏa.

Liệu pháp hormone thay thế: Đây là phương pháp điều trị hiệu quả để giảm bốc hỏa và các triệu chứng tiền mãn kinh khác. Liệu pháp này bổ sung estrogen hoặc kết hợp estrogen-progesterone nhằm cân bằng nội tiết tố, giúp ổn định trung tâm điều nhiệt ở vùng dưới đồi. Tuy nhiên, HRT cần được chỉ định và theo dõi chặt chẽ bởi bác sĩ do có thể có các tác dụng phụ và chống chỉ định ở một số trường hợp.

Sử dụng thuốc không phải hormone:

     - Thuốc chống trầm cảm: Một số loại thuốc thuộc nhóm SSRI và SNRI được chứng minh giúp giảm tần suất và mức độ bốc hỏa, đặc biệt ở những người không thể dùng HRT.

     - Gabapentin: Gabapentin (liều 300-900 mg/ngày chia 3 lần) có thể giúp giảm cơn bốc hỏa, đặc biệt về đêm.

     - Clonidine: Thuốc hạ huyết áp có thể được sử dụng để giảm bốc hỏa nhưng ít phổ biến hơn do tác dụng phụ.